De veel gestelde vraag…
Regelmatig als ik vertel dat ik mindfulnesstrainer ben, krijg ik de vraag:
Wat is mindfulness nou eigenlijk?
Bij veel mensen roept de term mindfulness een hoop associaties op, maar ze weten eigenlijk niet precies wat het inhoudt. Mindfulness is een term die zich niet makkelijk in een paar zinnen laat uitleggen.
Laat ik beginnen met de definitie van Jon Kabat-Zinn, de grondlegger van de mindfulness/ MBSR (Mindfulness Based Stress Reduction) training:
Mindfulness is …
“Het bewustzijn dat ontstaat door opzettelijk je aandacht bij iets te houden, in het huidige moment en zonder te oordelen”
Is het nu al een stuk duidelijker? Waarschijnlijk niet…
Mindfulness is veel omvattend. Ik kies er in dit artikel voor om mindfulness vanuit een theoretisch kader te benaderen, waarbij ik graag iets uitleg over de werking van de hersenen en automatische patronen. Lees hieronder waarom het waardevol is mindfulness te leren als vaardigheid.
De werking van de hersenen, leren en automatische patronen
Als je geboren wordt, ben je als het ware een lege “harde schijf”. Je begint onmiddellijk met leren. Je ogen zien iets bewegen voor hun gezicht. Een vlek met uitsteeksels. Je leert dat die vlek iets is, dat bij je eigen lichaam hoort, namelijk een hand. Je leert dat je ook controle hebt over die hand. De vlek, die het zintuig oog in eerste instantie waarneemt en de bewegingen (motoriek) worden aan elkaar gekoppeld en we leren er ook nog het woord “hand” bij. Na een aantal keer oefenen en herhalen van bewegingen, leren we de hand volledig automatisch gebruiken zonder erbij na te denken. De bewegingen zijn geautomatiseerd. Al deze informatie wordt opgeslagen op onze “harde schijf”.
Dit leerproces, dit automatiseren, is fantastisch, efficiënt en het mooie is, het wordt automatisch door onze hersenen gefaciliteerd. Zo leren we ons hele leven lang en blijven onze hersenen allerlei patronen opslaan. Klaar voor gebruik.
Ons brein gebruikt dit leervermogen om verschillende dingen aan elkaar te koppelen. Waarnemingen van de zintuigen worden gekoppeld aan gedachten, emoties en gedrag. Al deze elementen samen worden als één patroon opgeslagen op onze “harde schijf “. Als we het nodig hebben, wordt o.b.v. een waarneming, bliksemsnel een patroon opgehaald.
Kort een voorbeeld om aan te tonen hoe vaak we deze automatische patronen dagelijks inzetten:
Stel, je steekt de straat over en je hoort een hard piepend geluid. De oren registreren dit geluid en de hersenen koppelen dit geluid aan een remmende auto. Je kijkt opzij (een lijflijke automatische reactie) en ziet een auto te hard op je afkomen. De ogen bevestigen, dat het eerder gekoppelde geluid inderdaad een hard remmende auto is. De hersenen koppelen dit vervolgens aan het concept gevaar. Je lichaam wordt in actie-stand gezet. En voor je kunt denken, spring je snel de stoep op, in veiligheid. Geheel automatisch is energie aangemaakt en vervoerd naar de ledematen om daadwerkelijk te kunnen springen. De hartslag is verhoogd om meer zuurstof naar de benen te kunnen vervoeren etc. Je staat opgelucht, met een snel kloppend hart, vanaf de stoep te kijken naar de auto die voorbijrijdt. De opluchting – de emotie – is een reactie op het veilig zijn.
Volledig onbewust volgen een reeks aan automatische reacties elkaar bliksemsnel op, zonder dat we daar over nadenken. De hersenen regelen dit voor ons.
De hersenen leren op basis van ervaringen en zijn in staat gedachten, emoties, zintuigelijke waarnemingen en gedrag aan elkaar te koppelen in automatische patronen.
Mindfulness: waardevol bij herkennen en veranderen van automatische patronen
Zoals zojuist beschreven regelen onze hersenen de hele dag dingen voor ons zonder dat we daarover hoeven na te denken. Denk hierbij ook aan onze spijsvertering, ademhaling, bloedsomloop etc. Maar ook onze eerste reacties op een gebeurtenis zijn vaak een “oud” automatisch patroon dat wordt geactiveerd. Praktisch en efficiënt. Maar… automatische patronen hebben ook een keerzijde. Het gebeurt vaak genoeg dat het automatische patroon niet op het juiste moment wordt geactiveerd of zelfs dat het achterhaald of helemaal niet langer meer van toepassing is. Met als gevolg dat we daar last van ondervinden.
Een veel gebruikt voorbeeld is de angst voor een hond. Stel je bent in een ver verleden eens gebeten door een grote, woeste, valse hond. De hersenen hebben deze ervaring opgeslagen met het volgende automatische patroon:
Op zich prima als je een woeste, boze hond tegenkomt. Maar wat nou als je een schattige donzige puppy ontmoet. Dan is deze reactie niet passend. Belangrijk is je te realiseren dat niet alleen een zintuigelijke ervaring het hele patroon kan activeren, maar dat ook enkel de gedachten of de emoties het gehele patroon in werking kunnen stellen. Bij sommige mensen is de gedachte aan een hond alleen al voldoende om dezelfde lichamelijke reacties en emoties op roepen, als bij een daadwerkelijke ontmoeting. (Denk hierbij aan een trauma).
De kracht van mindfulness
Mindfulness is een vaardigheid. De vaardigheid komt neer op het herkennen van automatische patronen (het bewust ervaren hiervan), om vervolgens ruimte te creëren om bewuste keuzes te maken, waarbij we mild zijn voor onszelf en de situatie.
In het geval van de hond kan het zijn dat je leert herkennen dat je lichaam gaat zweten en in de kramp schiet bij het zien van een hond of de gedachte daaraan. Eenmaal bewust van dit patroon, ontstaat ruimte om met een open en nieuwsgierige blik eens te onderzoeken wat er nu eigenlijk gebeurt. Observeren wat er gebeurt, zonder daar een oordeel over te vellen. Hoe reageert mijn lichaam en welke emoties heb ik daarbij. Door emoties te erkennen en ze te ondergaan, kunnen ze wellicht minder intens worden. Wellicht ga je inzien dat gedachten geen feiten zijn en kun je de gedachten als het ware leren “wegswipen” zonder daar veel aandacht aan te besteden. Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn dat je kiest voor cognitieve therapie om een gepastere gedachte te leren koppelen aan dit patroon.
Dit is een relatief simpel voorbeeld van een redelijk onschuldig iets. Maar patronen als stress bij een groot verantwoordelijkheidsgevoel en perfectionisme of willen voldoen aan verwachtingen komen heel veel voor en zijn vaak erg hardnekkig. En daar kunnen we veel last van hebben.
Met de vaardigheid mindfulness kun je deze automatische patronen herkennen. Herkennen omdat je bewust aandacht hebt voor dat wat zich op enig moment afspeelt. Bewust aandacht voor je lichaam en z’n signalen, bewust aandacht voor je emoties (zonder ze weg te duwen) en aandacht voor de gedachten die door je hoofd heen gaan en het gedrag dat je vertoont. Als je een patroon herkent, ontstaat ruimte om deze te onderzoeken. Bovendien geeft de gecreëerde ruimte de mogelijkheid om bewust een andere keuze te maken in plaats van de automatische reactie te laten volgen. Op termijn kun je zelfs patronen veranderen. Kortom: Mindfulness is een hele waardevolle vaardigheid om te kunnen toepassen.
Mindfulness is….
Mindfulness is dus een vaardigheid, die waardevol is om te leren. Een vaardigheid, waarvan de beginselen aan te leren zijn door middel van een mindfulnesstraining. Je traint jouw hersenen ergens volledig aandacht aan te schenken. Je leert bewust aandacht schenken aan dat wat zich voordoet (gedachten, emoties, fysieke lichaamssensaties en gedrag) in het moment, het hier en nu. Het geeft handvaten om je bewust te worden van automatische patronen. Patronen die wellicht niet altijd of niet langer dienend zijn. Patronen zoals als een groot verantwoordelijkheidsgevoel, perfectionisme, willen voldoen aan verwachtingen etc. Hierdoor ontstaat ruimte voor andere keuzes, die beter passend zijn. Ook train je jezelf dit te doen zonder oordeel. We zijn bijna allemaal geneigd leuke ervaringen vast te houden en onplezierige ervaringen weg te duwen. Iets willen of juist niet willen. Terwijl het vaak oplucht dingen gewoon te laten zoals ze zijn, zonder het te bevechten. Vaak hebben we ook nog de neiging streng voor onszelf te zijn. Je kunt leren mild te zijn voor jezelf, waardoor je jezelf nieuwe kansen durft te geven en open en nieuwsgierig de wereld in kijkt. In mindfulness zit dan ook de kwaliteit mildheid en compassie verweven.
Mindfulness is niet een quick fix of een trucje. Het is een vaardigheid waarvan je beginselen kunt aanleren tijdens een training. Eenmaal bekend met de beginselen is het van belang deze vaardigheid te blijven oefenen en door ontwikkelen.
Heb je interesse gekregen of ben je nieuwsgierig, gun jezelf dan de tijd en verdiep je in mindfulness en wat het voor jou kan betekenen. Kijk voor meer informatie over mindfulness op mijn website of neem contact met mij op.
Met warme groeten,
Michelle
